De Tovenaar van Oz: een politiek sprookje

Er komt een nieuwe versie aan van 'The Wonderful Wizard of Oz' oftwel De Tovenaar van Oz.

Er waren al een aantal films; de meest bekende zijn met Judy Garland (The Wizard of Oz), en met Diana Ross en Michael Jackson (The Wiz). Recent was er de musical Wicked, over de achtergrond van de goede heks Glinda en de slechte heks van het Westen.

Nu komt Disney met een prequel film: Oz, the Great and Powerful. Dit keer gaat over hoe de Tovenaar in Oz verzeild raakt. De film gaat in 2013 in premiere.

Een Sprookje of een Metafoor?

De Tovenaar van Oz is echter in eerste instantie een boek geschreven door de Amerikaanse journalist L. Frank Baum in 1900. Hij beweerde destijds beweerde dat het verhaal puur en alleen geschreven was voor het 'vermaak van kinderen'. Niet iedereen is het daar mee eens. Veel critici geloven dat bijna alles in het boek een metafoor is voor de politieke situatie in Amerika van die tijd (1890 - 1900). Baum heeft de wel erg voor de hand liggende overeenkomsten nooit ontkent en als journalist was hij zeker op de hoogte van de politiek.

Hier een paar voorbeelden:

• Dorothy

Dorothy is een eenvoudige, leuke, pittige, zelfverzekerde, maar niet arrogante, meid. Ze vertegenwoordigt het ideaal beeld van de individuele Amerikaan.

• Kansas

Dorothy woont op de prairie in Kansas, dat, net als het Kansas in 1890, door een reeks natuurrampen omgetoverd was in een uitzichtloze dooie boel. De Populistische beweging werd hier erg populair en de Populistische politici kregen steeds meer macht in handen, zowel in de Staatsoverheid zelf, als in het lager huis en het Congres. Dit fenomeen werd in de volksmond de 'cyclone of Kansas' genoemd, oftewel de 'tornado van Kansas'.

• Toto

Toto, de trouwe viervoeter die nooit van Dorothy's zijde wijkt, is een woordspeling op 'teetotaler' (geheelonthouder). Dit was immers de tijd van de Amerikaanse de drooglegging. De Populistische beweging kreeg vooral steun van de 'prohibition' beweging, en de meeste Populisten, waaronder hun grote aanvoerder William Jennings Bryan, stonden 'droog'.

• Witches of the East, West, North & South

Een Populistisch ideaal was de afschaffing van de goud- en zilver standaard. Het oer-Amerikaanse huis van Dorothy landde op de slechte Heks van het Oosten. Het Oosten: waar Wall Street met hun doortrapte bankiers was, die de 'kleine man' (de Munchkins) onderdrukte.

De slechte Heks van het Westen verwijst daarmee naar het Westen van Amerika, die een combinatie lijkt te zijn van allerlei gevaarlijke natuurkrachten, en met haar hordes beestachtige wezens (opgeroepen met een zilveren fluit) de Tovenaar al uit het Westen heeft weten te verbannen. 

Gelukkig is er de goede Heks van het Noorden, het Populistisch gezinde, maar vrij machteloze Amerikaanse Mid-West. Zij geeft Dorothy the zilveren schoentjes van de Heks van de Oosten om mee thuis te komen, ze kent echter niet de kracht van de schoentjes.

De goede Heks van het Zuiden (Glinda) begrijpt het belang van de schoentjes wel. De Zuiderlingen komen echter niet graag in de Emerald City (lees: Washington, D.C.) omdat de weg te gevaarlijk is. Ze vinden het ook niet prettig als er vreemdelingen door hun land reizen. Er was sinds 1860 geen President uit de Zuidelijke Staten verkozen, en bemoeienissen van buitenaf wilden ze niet. Vreemdelingen waren ook niet bepaald welkom in deze tijd.

•  Oz, Yellow Brick Road & Emerald City

Daarmee zijn we aangekomen bij het pad met de gele klinkers dat Dorothy moet volgen om in de Smaragden Stad te komen. Oz is een microversie van Amerika met een veelzijdig landschap en een verscheidenheid aan bewoners.

Oz is de afkorting voor de Amerikaanse standaard voor goud (ounce = oz.) en de klinkers van de weg vertegenwoordigen de goudstandaard; een politiek heet hangijzer in die tijd.

De hoofdstad van Oz is de Smaragden Stad (Washington, D.C.) waar alles groen is: de kleur van de Amerikaanse dollar.

• Scarecrow 

De vogelverschrikker zou staan voor de boeren van de Mid-West, die vaak belachelijk werden gemaakt en een minderwaardigheidsgevoel hadden gekregen van alle pesterijen. De vogelverschrikker zelf kenmerkt zich tijdens de reis door Oz door zijn nuchterheid, weerbaarheid en morele oprechtheid.

• Tin Man

De tinnen man zou staan voor de fabrieksarbeiders, die doods werk verrichtten aan de lopende banden van de fabrieken, waardoor ze afgestompt en emotieloos waren geworden.

• Cowardly Lion

De bange leeuw is William Jennings Bryan, de congressionele vertegenwoordiger uit Nebraska en later een Democratische presidentskandidaat in 1896 en 1900. Bryan (rijmt met "lion") bediende zich van een brullende rethoriek en werd in politieke cartoons vaak afgebeeld als leeuw. Maar net zoals de klauwen van de leeuw geen schade konden toebrengen aan de tinnen man, zo kon Bryan ook de fabrieksarbeiders niet voor zich winnen. Hij nam volgens zijn tegenstanders ook een aantal laffe beslissingen. Zijn volgelingen, echter, geloofden steevast in hem.

• The Wizard of Oz

De grote Tovenaar is toevallig op zijn plek beland na een verkeerd afgelopen ballonvlucht. Hij verbergt zijn ware gezicht en niemand weet wie hij echt is. Voor het viertal verschijnt hij ook in vier verschillende gedaanten. In een tijd waar Democraten en Republikeinen heel evenwichtig verdeeld waren, moest de Amerikaanse President veel schipperen tussen standpunten. De Tovenaar handelt ook volgens het principe: voor wat hoort wat. Met andere woorden: een manipulatieve politicus, wiens onmacht en ware identiteit verborgen moet blijven.

Is het stuk nu pro-Populisme? Dat is nog maar de vraag. De vogelverschrikker (die de Tovenaar later vervangt), de tinnen man, en de leeuw waren eigenlijk al prima in orde. Dorothy kon gewoon naar huis met haar zilveren schoentjes - ze hoefde alleen maar in zichzelf te geloven (beseffen dat ze zelf de macht had om haar situatie te verbeteren). Daarmee lijkt het stuk juist niet voor het Populisme te kiezen, maar geldt het credo, zoals zo vaak in de Amerikaanse cultuur, iedereen kan het gewoon zelf!

Bron

De trailer for Oz, The Great and Powerful: